“Een grot met daarin Maria, gekleed in het wit en blauw, met voor haar een knielend meisje.” Herken je dit beeld?
Deze scène beeldt de gebeurtenissen uit die in 1858 in de buurt van Lourdes (Frankrijk) in de grot van Massabielle zouden hebben plaatsgevonden. Dit beeld vind je in onze contreien, ook in Beernem, vrij veel terug in nagebouwde Lourdesgrotten (of Mariagrotten). Jammergenoeg verdwijnen deze grotten, zeker deze die ooit in particuliere tuinen werden gebouwd…
Te Lourdes op de bergen…
Volgens de christelijke geloofstraditie is de maagd Maria van 11 februari tot 16 juli 1858 achttien keren verschenen aan de jonge Bernadette Soubirous in de grot Massabielle aan de Gave in het Franse Lourdes. Maria bevestigde hierbij telkens dat zij ‘onbevlekt ontvangen’ was. Dat wil zeggen dat zij geboren werd zonder de smet van de erfzonde. De Onbevlekte Ontvangenis was reeds tot een kerkelijk dogma verheven in 1854.
In 1907 heeft het Vaticaan aan de verschijning van Maria een dag verbonden in de liturgische kalender. De Onbevlekte Ontvangenis wordt gevierd op 9 december. Bernadette Soubirous (1844-1879) werd non op 7 juli 1866 in het Sint-Gildardklooster te Nevers, als zuster Marie-Bernard. Ze werd zalig verklaard in 1925 en heilig verklaard in 1933. Ze wordt afgebeeld als een non of als een herderinnetje.
Volgens Bernadette vroeg Maria om ter plaatse van de verschijningen een kapel voor haar te stichten en zo gebeurde. Spoedig kwam een bedevaart op gang die gestimuleerd werd door wonderbaarlijke genezingen met het aanwezige bronwater, een oeroud magisch symbool. Lourdes zou aldus uitgroeien tot een van de beroemdste bedevaartplaatsen ter wereld.
Replica’s
Nadat de paus in 1875 een replica van de Lourdesgrot had laten bouwen in de tuin van het Vaticaan, verrezen er exemplaren over de hele wereld. Ook in België!
In 1875 ook vond de wondere genezing van Pieter De Rudder plaats in de Lourdesgrot van Oostakker die in Vlaanderen een enorme stimulans gaf aan de Mariaverering. De genezing van De Rudder werd erkend als een mirakel. De grot van Oostakker op het domein van markiezin de Courtebourne staat sedertdien bekend als het Vlaamse Lourdes. In een bestaande parkconstructie van rotsstenen was een nis aangebracht met beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes dat in 1873 door de pastoor werd gewijd. De basiliek naar ontwerp van Emile Van Hoecke-Peeters werd ingezegend in 1877. Later werd de bedevaartplaats verrijkt met een ommegang van de zeven smarten van Maria en een tweede gewijd aan de mysteries van de rozenkrans.
In 1933 zou Maria acht keer verschenen zijn aan de twaalfjarige Mariette Beco in Banneux (België, provincie Luik). Deze verschijningen werden door het Vaticaan erkend in 1952. Ook Wallonië kreeg hiermee een eigen Lourdes.
Aanvankelijk gebouwd op privé-initiatief veelal door kloosterorden, religieuze instellingen of kapitaalkrachtige burgers, ook door pastoors, groeiden sommige Mariagrotten uit tot echte bedevaartsoorden (bv. in Kleit).
De (verdwenen) Mariagrot in de kloostertuin van het (voormalige) klooster (nu basisschool) in de Kerkstraat in St-Joris. (foto's: Cultuurhistorische Kring St-Joris)
Twee topperiodes voor de bouw van Mariagrotten
In twee periodes ontstaan er massaal veel Lourdesgrotten.
1) Vooreerst in het laatste kwart van de 19de eeuw, dus kort na de verschijningen in Lourdes. In de naweeën van WO I en vervolgens vanaf 1925 en 1933 toen Bernadette respectievelijk zalig en heilig werd verklaard heerst er een nieuwe bouwactiviteit.
2) Dan volgt na WO II nog een heropleving in de jaren 1950-1960. In 1958 werd de 100-jarige verschijning in Lourdes gevierd. Sommige grotten werden in de loop der jaren uitgebreid met devotionele kapelletjes, met kruiswegen of met beeldengroepen en ontwikkelden zich tot gevarieerde bedevaartparken.
Behalve exacte kopieën (de zgn. vera effigies: dit zijn nauwkeurige schaalmodellen van de grot in Lourdes) maakte men ook wel fantasiegrotten, maar meestal blijft het schema intact:
een grot,
rechts daarboven een nis met Mariabeeld (met een blauw overkleed en een rozenkrans)
links ervoor het beeld van een geknielde Bernadette, die als het ware de plaats vertegenwoordigt van onszelf.
De behoefte aan Lourdesgrotten leidde in onze contreien tot het ontstaan van gespecialiseerde grottenbouwers (waardoor zelfs het werkwoord rotseren of rocailleren onstond).
Mariagrotten in Beernem
Niettegenstaande er in onze gemeente al Mariagrotten zijn verdwenen (bv. onlangs nog in de kloostertuin van het voormalige klooster, nu basisschool, in de Kerkstraat), zijn er nog enkele mooie exemplaren te vinden (enkel op privé-domein).
De (verdwenen) Mariagrot in de kloostertuin van het (voormalige) klooster (nu basisschool) in de Kerkstraat in St-Joris. (foto' Cultuurhistorische Kring St-Joris)
In de tuin van kasteel Bloemendale is een prachtige Mariagrot aanwezig. Wellicht is dit exemplaar in onze gemeente het meest nauwkeurige schaalmodel van de grot in Lourdes:
onderaan in de grot is er een grote holte (waarin een altaar kan geplaatst worden, wat vroeger wellicht gebeurde)
in de wand van de grot is bovenaan aan de rechterzijde een nis uitgewerkt waarin een beeld van Onze-Lieve-Vrouw staat
de knielende Bernadette aan de linkerzijde tegenover de grot is niet meer aanwezig
Deze Mariagrot is waarschijnlijk ook de oudste van Beernem. Er zijn nog geen documenten gevonden die de precieze bouwdatum van de grot vermelden, maar de hypothese is dat de bouw van de Mariagrot samen met de aanleg van de vijver gebeurde, aangezien de gebruikte materialen voor de afsluitingen & ornamenten rond de vlakbij gelegen vijver in dezelfde stijl (i.c. met dezelfde materialen) zijn als de Mariagrot. Voor de datum van de aanleg van de vijver zijn er wel onderbouwde gegevens voorhanden. De vijver (en dus wellicht ook de Mariagrot) werd volgens de huidige eigenaars, de familie Sap - De Nys, vermoedelijk rond 1875-1880 gerealiseerd. De hypothese dat de Mariagrot ook van die periode dateert is zeker valabel aangezien de (wellicht) eerste Lourdesgrot in België omstreeks 1870 in Houthulst werd gebouwd. Het zou wel betekenen dat deze Beernemse Lourdesgrot een vroegtijdig exemplaar was! Misschien kan er hieromtrent in de toekomst wel meer informatie gevonden worden.
Ook in de Bloemendalestraat 99 staat achteraan in de tuin van (voormalig dokter) Batselaere een mooi exemplaar, dat op Open Monumentendag 2018 te bezoeken was.
Bovendien hangt aan de bouw van deze Mariagrot een bijzonder verhaal vast.
Elza Batselaere (de jongste van de 6 kinderen van dokter Batselaere) vertelt: “Mijn mama had nog niet lang haar dochtertje Maria verloren, toen ze zwanger werd van mij. Haar zeer geliefde vader kreeg toen een hersenbloeding . Ze hadden het vermoeden dat hij wellicht niet lang meer zou leven. Toen zei mijn mama aan haar vader: "Als je naar hierboven zou gaan, kan je daar dan vragen dat ik een meisje krijg en dat het geboren wordt op jouw verjaardag (nl. 4 mei) ?" En zo geschiedde… Mama's vader stierf, en vervolgens werd ik -een meisje- op 4 mei 1934 geboren. Uit dankbaarheid hebben mijn ouders een Mariagrot laten zetten in hun tuin.”.
Voornoemde Mariagrotten, die niet zichtbaar zijn vanaf de openbare weg, zijn de zgn. 'kopieën op schaal'. Naar verluid zouden zowel aan de grot in de tuin van kasteel Bloemendale als in de tuin van Batselaere in de meimaand ook groepjes parochianen samengekomen zijn om de rozenkrans te bidden.
Naast deze echte Lourdesgrotten zijn er in onze gemeente ook nog zgn. fantasiegrotten te vinden. Ik heb weet van de volgende:
Langendonkstraat 3, fam. Carette (niet zichtbaar vanaf de openbare weg; linkerfoto hieronder)
Ruweschuurstraat 29, M. De Spiegelaere (deels zichtbaar vanaf de openbare weg; rechterfoto hieronder)
Knesselarestraat 27, fam. Dezutter (foto links; niet zichtbaar vanaf de openbare weg. Deze grot werd gemaakt, gemaakt en later verplaatst door de vader van Ghislain. Met dank aan Dany Dezutter voor deze informatie en foto's.)
verdwenen Mariagrot in de tuin van de fam. wijlen Omer Brysse (foto rechts; met Patrick Brysse op de voorgrond)
Maar wellicht zijn er nog exemplaren te vinden in onze gemeente. Laat het zeker weten!
Naar aanleiding van mijn bericht op Facebook over onze Beernemse mariagrotten (3 mei 2023) kreeg ik nog enkele reacties van eigenaars van een fantasiegrot (die ik nog niet wist staan). Dit zijn ze:
fam. Carine Clemmens - Van Belleghem in Blommeke 14
fam. Daniel Vanhulle in Vaart-Noord 3
ouderlijke hoeve van Daniel Vanhulle in de Legeweg
